«Երբևէ ձեզ հարցրե՞լ եք՝ ո՞ւր են մեր արքաների ու թագուհիների զարդերը։ Այդ հարցը ես շատ վաղուց տվեցի ինձ ու առ այսօր պատասխանները հավաքում եմ փշուր առ փշուր․․․»․-ասում է ազգագրագետ, «Դաֆնէզարդ» նախագծի հեղինակ Մանան Դաֆինը։
Բոլորովին վերջերս Մանանը հանդես եկավ հայ ազնվական տիկնանց՝ թագուհիների ու իշխանուհիների զարդերը վերստեղծելու և ժամանակակից հայ կնոջ զարդեղենում ներառելու մի հետաքրքիր նախագծով։
Ուշագրավն այն է, որ այսօր հատկապես արծաթե զարդերի ոլորտում լայնորեն կիրառվում են հայկական ազգային զարդարանքի տարրեր, բայց դրանք հիմնականում արտացոլում են սովորական ժողովրդի զարդարանքը, իսկ ազնվական զարդեղենը կարծես մոռացության է տրվել։ Մանան Դաֆինն ուզում է մոռացությունից հանել հայկական արքայական զարդեղենը։
«Դաֆնէզարդ»․ այս անվամբ են վերածնվում զարդերը, որոնց հիմքում ընկած են հայ թագավորական և իշխանական զարդեղենի նմուշները, դետալներն ու խորհրդանիշները, զարդեր, որոնք հազարամյակների միջով եկել, հասել են մեր օրեր կամ որոնց վերաբերյալ մնացել են սոսկ գրավոր հիշատակություններ։
Պատմական վավերագրերը վկայում են, որ հայ արքայական զարդեղենը դարերի ընթացքում թալանվել, կողոպտվել կամ նվիրաբերվել է օտարներին։
«Մարկ Անտոնիոսը մ.թ.ա. 34 թ. խաբեությամբ գերելով Արտավազդ II ին՝ թալանեց Հայաստանը, կործանեց Երիզիայի Անահիտի տաճարի ոսկե ձուլածո արձանը և ոսկին բաժանեց՝ թագուհի Կլեոպատրա VII-ին նվիրելով Հայոց թագավորության ողջ զարդերը»,-պատմական այս վավերագիրն է մեջբերում ազգագրագետը։
Ագաթանգեղոսն էլ վկայում է, որ քրիստոնեության տարածման ժամանակ, երբ ավերվեցին թագավորական ութ պաշտամունքային վայրերը, բոլոր տաճարներում կուտակված հսկայական քանակությամբ ոսկյա և արծաթե իրերն ու գանձերը ավարի տվեցին։
Հայ արքայական ու իշխանական զարդերը վեր հանելու ու հանրայնացնելու գաղափարը Մանան Դաֆինի մտքում ծնվել է շատ ավելի վաղ, քան կստեծվեր «Դաֆնէզարդ» բրենդը։
Երբ Մայր բուհում լրագրողական կրթությունն ավարտելուց հետո մագիստրատուրան շարունակում էր պատմության ֆակուլտետի ազգագրության ու հնագիտության ամբիոնում, իբրև ազգագրագետ՝ ուսումնասիրում էր հայկական թագավորական ու իշխանական տոհմերը։ Հետագայում այս թեման նա հետազոտում է նաև Եղեգնաձորի երկրագիտական թանգարանում՝ որպես գիտաշխատող։ Այդ ժամանակ «Անդին» ամսագրում հայոց թագուհիների մասին հոդվածաշար է հրապարակում՝ հանրայնացնելով իր հետազոտության արդյունքները։
Ավելի ուշ Մանան Դաֆինը ստեղծում է «Թագակիրները» ֆիլմաշարը, որը եթեր էր հեռարձակվում Հանրային հեռուստաընկերության եթերում, և որի նպատակն էր հանրությանը ծանոթացնել հայոց թագուհիների և ազնվական կանանց կյանքի բոլոր դրվագներին՝ կենցաղից մինչև հայրենիքի համար գործած սխրանքներ:
«Հայ ազգագրություն ասելիս հիմնականում հենվում են հասարակ խավի մշակույթի և կենցաղի վրա։ Բայց շատերը չգիտեն, թե ինչպիսին է եղել մեր թագավորների ու ազնվականների կենցաղը»,-նշում է նա։
Ֆիլմաշարը ստեղծելիս Մանանը հիմնականում հիմք է ընդունել հայ բանասեր, ազգագրագետ Վարդան Հացունու աշխատությունները։ Իսկ վերջինիս «Պատմություն հին հայ տարազի» գրքում դեռ տարիներ առաջ հանդիպել էր արքայական հանդերձանքի նմուշների մասին նկարագրությունների, որտեղ, օրինակ, նկարագրվում էր հայ իշխանուհու պատկանած մի հետաքրքիր ականջօղ։
«Ես մտովի պատկերացնում էի, թե ինչ գեղեցիկ է այդ զարդը և որքան հետաքրքիր կլինի, եթե որևէ մեկը վերականգնի այն, ու մենք կրենք»։
Այդ ժամանակ Մանանի մտքով անգամ չէր անցնի, որ ավելի քան տասը տարի անց այդ մեկը լինելու է հենց ինքը։
Վերստեղծած 2000 ամյա արքայական ոսկյա ականջօղը
Տարիների ընթացքում ուսումնասիրելով հայ թագավորական ու իշխանական տոհմերի պատմությունները՝ Մանանը հսկայական տեղեկատվական բազա էր հավաքել, որը դարձել էր հոդվածաշար ու ֆիլմաշար։ Մի օր էլ նրա ձեռքն է ընկնում մի գիրք, որտեղ պատկերված էին հայոց թագուհիների և իշխանուհիների զարդերն ու այն ամենը, ինչ մնացել էր հսկայական հարստությունից։
Այդ 20-25 լուսանկարը վերջին կաթիլն էր, որ գումարվելով տարիներին ընթացքում կուտակած տեղեկատվությանը, հույզերին ու նպատակներին՝ կյանքի կոչեց Դաֆնէզարդի գաղափարը։
Արծաթագործ Անահիտ Բերբերյանը Մանանի առաջարկով ստեղծեց զարդերի առաջին հավաքածուն, որը կոչվում է «Արքայուհի» և վերստեղծված է Աշնակում հայտնաբերված շուրջ 2 հազար տարեկան ոսկյա ականջօղի նմուշից։ Զարդը պատկանել է արքայական ընտանիքից թագուհուն կամ արքայադուստրերին։
Հավաքածուի ընդլայնման նպատակով համագործակցությունը շարունակվեց սիրիահայ վարպետների «FAKEJIAN» ոսկերչական ընկերության հետ, որն ապահովում է զարդերի բարձր որակը։
«Արքայուհի» հավաքածուն հաջողություն է ունեցել և արդեն գրավում է շատերի սիրտը՝ դառնալով ժամանակակից հայ կնոջ զարդատուփի սպասված զարդը։
Իսկ Մանանն արդեն աշխատում է հաջորդ հավաքածուի ուղղությամբ, որը կոչվելու է հայոց թագուհիներից մեկի անունով և կապվելու է նրա կյանքի տարբեր դրվագների հետ։ Զարդեղենի ամեն մի դետալ խորհրդանշական է լինելու։ Իսկ թե որ թագուհու մասին է խոսքը, Մանանը փակագծերը չի բացում։ Ուզում է անակնկալ մատուցել։
«ԴաֆԷզարդի» առանձնահատկություններից մեկն էլ զարդի անձնագիրն է, որտեղ գնորդը տեսնում է բնօրինակը, որի հիման վրա զարդը վերստեղծվել է, և դրա վերաբերյալ տեղեկություն։
«Հայոց թագուհիների զարդաձևերի մեջ առանձնանում են եռանկյունաձև զարդերը։ Եռանկյունին հնում համարվել է կանացիության, իգական սկզբի, պտղաբերության և երջանկության խորհրդանիշ։ Այն նաև հրո, արևային կրակի հնագույն խորհրդանիշներից է»,-նշում է Մանանը։
Նա հիշեցնում է, որ ոսկյա զարդեր կրելու իրավունք ունեցել են միայն ազնվականները, առավելապես արքաներն ու թագուհիները։ Իսկ ոսկին խորհրդանշում էր արևը, որը համարվում էր աստվածային էության մասնիկ։
Առաջիկայում «ԴաֆԷզարդը» կներկայանա նաև ոսկյա հավաքածուով։ Ոսկյա զարդերի ստեղծումը պայմանավորված է երկու կարևոր հանգամանքով․ նախ՝ արքայական զարդերի հիմնական մետաղը եղել է ոսկին, երկրորդ՝ այսօր արծաթե զարդերի ոլորտում հայկական ազգային զարդեղենի էլեմենտները բավականին տարածված են, ինչը չի կարելի ասել ոսկյա զարդերի առումով։
Մանանը գտնում է, որ ոսկյա զարդերի ոլորտում նույնպես պետք է հայկական էլեմենտը կիրառելի ու արդիական դառնա։
Մանան Դաֆինն իր նախագիծը կհամարի կայացած, երբ ժամանակակից հայ հասարակությունը, հատկապես հայ կինը կսկսի ճանաչել իր թագուհիներին, նրանց գործունեությունը և կհպարտանա ու կոգեշնչվի նրանցով։
«Իմ խորքային նպատակն ու երազանքը դա է։ Իսկ դրան հասնելու լավագույն ու գեղեցիկ միջոցներից մեկը զարդն է։ Ահա թե ինչու մենք մեր զարդերը պարզապես չենք վաճառում, այլ ներկայացնում ենք դրա պատմությունը, նպատակն ու առաքելությունը։ Եվ մեր կարգախոսներից մեկը հետևյալն է՝ ճանաչվիր այն զարդով, որ կրում ես»։
Ազգագրագետը հիշեցնում է, որ արքայական ու իշխանական զարդերը սոսկ պերճանքի առարկաներ չեն եղել: Դրանք ունեցել են իրենց վերապահված հստակ գործառույթը, դերը, ծիսական և կիրառական առանձնահատկությունները, և նա ուզում է, որ ժամանակակից հայ կինը, կրելով այդ զարդերը, հասկանա նաև դրանց ողջ նշանակությունն ու արժեքը։