Նվիրվում է ավագ ընկերոջս`
Վազգեն Մկրտիչյանի հիշատակին
Ղամիշլիում լիներ, թե Հալեպում ամեն տարի Մայիս 28-ին Վազգենը փակում էր խանութը` գործատեղին: Ձեռքի տակ աշխատող արաբներին, քրդերին, ասորիներին օրավարձից մի բան էլ ավելին վճարելով արձակում աշխատանքից՝ ասելով. «Գացե՛ք, քեֆ ըրեք…»:
Վազգենի ձեռքի տակ աշխատող արաբն էլ, քուրդն էլ, ասորին էլ գիտեին Մայիս 28-ի խորհուրդը, և ամեն տարվա այդ օրը նրանց համար տոն էր ու կիրակի...
Հայաստան փոխադրվելուց հետո էլ Վազգենը ավանդույթը չխախտեց. ամեն տարվա Մայիս 28-ին իր առանձնատան փոքրիկ այգում խորովածի կրակ էր վառում: Արևելքի յուրահատուկ համեմունքներով պատրաստված նախուտեստի մի փոքրիկ սեղան էր միշտ լինում կրակի հարևանությամբ: Առանց շտապելու, քանի դեռ թեժ էր կրակը, Վազգենը հանգիստ, հատ-հատ շամփուրներին էր շարում միսը՝ հետն էլ հիշելով Մայիս 28-ի հետ կապված մի հին պատմություն, այնքան հին, որ մինչև Արա Գեղեցիկի ու Շամիրամի օրերն էին հասնում...
«Ղամիշլի ասորի մի գործըկեր ունեի,- հիշում էր Վազգենը,- Աշուր էր անունը: Մեր խանութները դեմ-դիմաց էին. օր կար ես էի անոր քով՝ սուրճի, օր էլ կար ան քովս կուգար՝ զրույցի... Այսօրվան պես կհիշեմ, մայիս 27-ն էր, քովս եկավ, բարև, Աստծո բարին ըսինք... Նստեցինք, սուրճ ապսպրեցի...»:
Այս պատմության ընթացքում որոշեցի օգնել Վազգենին ու ձեռքս տարա դատարկ շամփուրին: Նկատեց.
- Ձգե, ձգե, դուն պատմությանը մտիկ ըրե,-ասաց Վազգենն ու շարունակեց. «Վաղը խանութը պիտ գոցե՞ս,- հարցուց Աշուրը»:
«Անպայման»:
«Չե՞ս վախնար»:
«Ումի՞ց, ինչի՞ց: Ես, իմ խանութը, որո՞ւ գործն է»:
«Ինձմե,- ժպիտով ըսավ Աշուրն ու ավելցուց,- չե՞ս վախնար, որ հաճախորդներուդ գողնամ»:
«Անոնք արդեն սորվել են, գիտեն, որ Մայիս 28-ին գոց եմ»:
Պահ մը լռեց ասորի գործընկերս: Հետո լուրջ, խորհրդավոր հարցուց. «Մայիս 28-ը ի՞նչ օր է: Հայերուն Զատի՞կն է...»:
«Զատիկեն ալ թանկ օր է. Հայաստանի հարության, անկախության օրն է...»:
«Աա՜,...-բազմիմաստ բացականչեց Աշուրն ու սխալմունք գտած մարդու պես հարցուց».
«Քովիդ խանութի տերը հայ չէ՞...»:
«Հայ է»,- պատասխանեցի:
«Է՞,- զարմացավ ասորին,-անոր համար Մայիս 28-ը զատիկ չէ՞, հարության, անկախության օր չէ՞...»:
«Քովիս հարևանը համայնավար հայ է, անոնց համար Մայիս 28-ը Զատիկ չէ, սովորական, պարապ օր է...»:
Աշուրը գլուխը տմբտմբացրեց, հետո սուրճի վերջին կումն առավ, բաժակը դրեց, հետ հրեց, ու թվում էր պիտի ոտքի ելներ ու հրաժեշտ տար, բայց նստած տեղեն չշարժվեց. ըսելիք ուներ.
«Ձեր թագավորը,-հատուկ շեշտելով՝ Ձեր թագավորը,-մեր Շամիրամին թե առներ, աշխարհն հիմա ուրիշ կլիներ...»:
«Շամիրամի՞ն...»:
Զարմանքս Աշուրին դուր չեկավ...
«Անառա՞կ էր, բո՞զ էր մեր Շամիրամը... Ձեր թագավորն էլ...»:
Գիտեի ըսելիքի վերջավորությունը, կանխեցի՝ ըսելով. «Մերին երեսն էլ չեմ լվար»:
«Երանի՜ Շամիրամին առներ...»:
«Երանի՜....երկրորդեցի ափսոսանքը»:
Քանի հազար տարի էր անցել, բայց Վազգենի ասորի գործընկերը չէր ներում Շամիրամին մերժած մեր միասեր թագավորին...
Անառակ թագուհիներ մենք չե՞նք ունեցել, որոնց մոտ Շամիրամը հրեշտակ ու կույս կթվար...Բայց մերն է ըսելով՝ լռել ենք...
«Երանի՜ առներ Շամիրամին ձեր թագավորը»,- ավելի խոր ափսոսանքով ըսավ Աշուրն ու ոտքի կեցավ...
«Ի՞նչ պիտի փոխվեր...»:
«Մենք ալ Մայիս 28 կունենայինք, քի՞չ է...»:
Փառք Տիրոջ, մեզի ալ նախանձող եղավ,- մտքիս մեջ ըսի ես, բայց Աշուրը կարծես կարդաց միտքս.
«Շիտակն ըսեմ, կնախանձեմ, որ երկիր ունես ու Հայաստան կկոչվի...Կտոր մը հող չկա այս արևուն տակ, որ Ասորեստան կոչվեր, իսկ մի ժամանակ...»:
«Մի ժամանակ մենք էլ ծովե-ծով էինք..»:
Այդպես է կարգը աշխարհի` մեծերը կպստիկնան, պստիկները՝ կմեծնան...
«Մենք չպստիկցանք, մենք փոշիացանք, պարտված մարդու պես ըսավ Աշուրն ու ավելցուց,- մեղավորը ձեր թագավորն էր, որ մեր Շամիրամին մերժեց...»:
«Ալ բավ է, եղածը եղած է, լմնցավ, խնամախոսի՞ եկած ես, ինչ է...»:
«Ոչ, պատմությունը շտկելու եկած եմ...»:
«Դե շտկիր, նայիմ...»:
Այս խոսքիս վրա, դուրս ելնելե առաջ գիտե՞ս ինչ ըսավ.
«Վաղը՝ Մայիս 28-ին, ես ալ պիտի գոցեմ խանութս, ինձ համար ալ Զատիկ է...»
Սպարտակ Ղարաբաղցյան
