․․1874թ «Սասունցի Դավիթ կամ Մհերի դուռ» վերնագրով հրատարակվել է հայկական էպոսի պատումը, որը 1873թ․ Մշո գավառում գրի է առել հայ բանահյության մեծ երախտավոր Գարեգին Սրվանձտյանը։
Մեծ հայագետ Մանուկ Աբեղյանն էլ Գևորգյան ճեմարանում ուսանելու տարիներին վանքի ծառա նահապետից, ում ասում էին Նախո քեռի, գրի է առել էպոսի նոր տարբերակ «Դավիթ և Մհեր» վերնագրով։ Հետո այդ Նախո քեռու մասին պատմում է Պարույր Սևակը «Անլռելի զանգակատուն» պոեմում, նրան նվիրելով 83 տող։
Ես ժամանակին պատիվ եմ ունեցել Հայաստանի ազգային պատկերասրահում տեսնելու ճանաչված նկարիչ, ժամանակին ճեմարանի ուսուցիչ Վարդգես Սուրենյանցի «Նախո քեռին» նկարը, որտեղ վերջինս Մոկս նահանգի (նա այդ նահանգի գինեվանց գյուղից էր) ազգային տարազով էր։
Լուսահոգի Ալբերտ Փարսադանյանի «Գիտելիքների շտեմարան» երկրորդ գիրքը մեզ տեղեկացնում է, որ էպոսը պատմելու պահին Նախո քեռին եղել է մոտավորապես 35 տարեկան։ Մ․ Աբեղյանի վկայությամբ Նախո քեռին պատմելիս այնքան է ոգևորվել, որ որոշ հատվածներ երգել է։ Մեզ ցավոք չեն հասել նրա կատարումների Կոմիտասյան ձայնագրությունները։ Նախո քեռին վկայել է, որ էպոսը ունեցել է 40 ճյուղ, որ իմացել է իր հայրենակիցներից մեկը, բայց նա գնալով Պոլիս չի վերադարձել։ Նախո քեռու մասին հիշատակություններ կան մինչև 1914թ․։ Նա քառասուն տարի ապրել է Էջմիածնում։ Մի անճաշակ քար է ծածկում նրա գերեզմանը։ Նրա եղբոր թոռը՝ Խաչիկ Ասլանյանը հետագայում կազմել է իրենց տոհմածառը, որի նահապետը եղել է Հովհաննեսը, ով ունեցել է երեք տղա, մեկը նահապետն է՝ Նախոն։ Նա էլ ունեցել է երեք աղջիկ՝ Ալմաստ, Սիսե, Դիլբար։ Դիլբարը Հայաստան չի եկել, Սիսեն գաղթի ճանապարհին անհայտ կորել է, Ալմաստը ամուսնացել է մի քահանայի հետ և հեռացել։
․․․ Այս տարվա Մարտ ամսին լրացավ հռչակավոր հայագետ Մանուկ Աբեղյանի ծննդյան 155 և Վարդգես Սուրենյանցի ծննդյան 160-ամյակները։ Տարին հոբելյանական է նաև Գարեգին Սրվանձտյանի (1840-1892թթ) համար։ Ափսոս, որ հոբլյանները մեզ մոտ հաճախ մնում են աննկատ՝ ընդհամենը մի քանի կցկտուր գրառումներ սոցցանցերում և էլեկտրոնային թերթերի էջերին։ Այս անգամ էլ մեր վերաբերմունքը փորձենք ծածկել կորոնավիրուսի և արտակարգ դրության քողով, թե՞․․․
Այս սեղմ հրապարակումը թող դառնա համեստ ուրվագիծ մեր երևելիների գունեղ մտապատկերին։ Թերթենք պատմության էջերը ու օգտվենք երևելիների անավարտ դասերից։
Վաղարշակ Ղորխմազյան
