Մեկուկես տարեկան Նանեն հոր հետ վերադարձավ տուն: Երբ մոր հետ մենակ էր ասաց.

-Մամա′, պապան ույիշ մամայի ասեչ  արի գնանք մեյ տուն:

Ի̉նչ,  

- Պապան ույիշ մամայի ասել, արի գնանք մեյ տուն:  

Ամուսինները երկար ժամանակ փորձում էին հասկանալ փոքրիկի ասածի պատճառը: Երկու օր հետո վերջապես պարզվեց գաղտնիքը, երբ խանութում վաճառողուհին ասել էր, թե «Ի̉նչ խելոք երեխա է» հայրը պատասխանել էր. «Էստեղ է խելոք, հլա էկեք մեր տուն կտեսնեք, խելոք է թե ոչ»:

Արմեն Սարգսյանի հեղինակած «Մանկան ծիծաղադարան». «Աշխարհը երեխաների աչքերով»(Երևան, 2019թ) գրքում տեղ գտած մանակակն մտքի այս զավեշտալի դրսևուրումը կարդալիս հիշեցի , որ նման անհեթեթ մի պատմության պատճառով Երևանում քայքայվել էր ինձ ծանոթ մի ընտանիք, միայն թե այն դեպքում մայրիկին ներկայացնողը ոչ թե մեկուկես տարեկան էր, այլ 15 տարեկան աղջիկ , ում հայրիկը իր գոծընկերոջը ժպիտով տուն էր հրավիրել տեսնելու աղջկա պատրաստած բնական անկյունը, չարաբաստիկ այն օրը, երբ տան տիկինը գտնվում էր հիվանդանոցում:  

Միանգամից գլուխ էր բարձրացրել չարաբաստիկ խանդը: Խանդը սիրո թշնամին է թե̉…

Խորհում էի ու առաջինը իմ համագյուղացի պատմական գիտությունների դոկտոր- պրոֆեսոր Եղիշե Սահակյանի հեղինակած «Զգացմունքերի և բանականությունների սիմֆոնիա  (Մտորումներ սիրո, ամուսնության և ընտանիքի մասին)» (Երևան), Ամարաս, 1999թ.»գիրքը հիշեցի ու ժամանակին մանկավարժների մի խմբի հետ կազմակերպված քննարկումները խանդի մասին և գիրքը եզրափակող անպատասխան սիրո նամակները:

-Սիրո մեջ խանդը անխուսափեի է, գրում է Եղիշե Սահակյանը և օգնում հասկանալ որ խանդը կարող է լինել սիրո քույրը, կարող է նաև թշնամի լինել մի ուրիշ սիրո:Այս զգացումը լրիվ մարդկային է, հաճախ օգնում է վերականգնելու քո վերաբերմունքը, դառնալու ավելի լավը: Այն կարող է արտաքուստ չդրսևորվել և գոյություն ունենանլ պոտենցիալում, եթե զույգի մոտ առաջացել է լրիվ վստահություն, չկա կասկած: Խանդը տանջող է, բայց ամրապնդում է զգացմունքները: Սերը խանդ ունի, բայց որքան մարդը քաղաքկիրթ է ուինտիլիգենտ է խանդը այնքան նուրբ է ու թույլ, սիրողը չի կարող իրսերը սպանել: Ըստ Սոլինոզայի` ատելությունը սիրած էակի նկատմամբ, նախանձով հանդերձ, կոչվում է խանդ, որը հետևաբար ոչ այն ինչ է, եթե ոչ սիրուց և ատելությունից առաջացած հոգու տատանում: Սոլինոզան խանդը քննարկում է բուն սիրո կապակցությամբ, որպես նրանից ածանցված զգացմունք: Եթե չկա սեր չկա խանդ: Մեծ սերը մեծ խանդ է ծնում: Իսկ երբ մեռնում է սերը, նաև խանդից դրդված է մարդը սկսում ատել սիրածին: Ճշմարիտ խանդի դեպքում ամեն ինչ դժբախտություն է: Բայց ավելի վտանգավոր է երևակայական խանդը կինը դառնում է անմեղ մեղավոր, ամուսինը մոլորյալ: Արծարծելով խանդի պրոբլեմը Ստենդալը այն ճիշտ տեսակետն է հայտնել, որ խանդը երևան է գալիս պատմական որոշակի պայմաններում: Կրկնող անբավարարվածությունը հող է նախապատրաստում խադի համար: Կնոջ խանդը լինում է ավելի տանջալից, քան տղամարդու խանդը: Խանդը հիվանդություն է, որից հաճախ փրկում է միայն մահը: Խանդը, երբեմն էլ կարող է հանդես գալ որպես սիրո ապացույց: Խանդող կինը իրեն ավելի նվաստացաց է զգում: Նրան թվում է թե իր սիրածի համար ծաղրի առակա է դարձել: Կինը ի տարբերություն տղամարդու ավելի հաճախ է ներում խանդը, բայց տառապում է ավելի խորը: Խանդը ամենասարասփելի տառապանքներից  ու սիրային դժբախտություններից մեկն է: Երբ ծնվում է խանդը, որոշակի պայմաններում հեշտությամբ ծնվում է կատաղությունը, մարդը կորցնում է ինքնատիրապետումը: Ոչ միայն խոսքն է դառնում անկառավարելի, այլ նաև արարամունքները: Հակակրությունը, վախը, կասկածամտությունը ու խանդը բխում են վստահության ու հարգանքի բացակայությունից: Խանդի զգացողության մեջ ավելի շատ ինքնասիրություն կա, քան սեր: Առանց բավարար հիմքի խանդը հիվանդություն է: Սիրահարված տղամարդուն իր սիրած էակից չեսկտրի նրան վատաբանելով: Հիրավի ծանր ու տառապալից զգացում է խանդը, այն հաճախ ստիպում է գործել ատելության մոլուցքի թելադրանքով: Խանդի դրդապատճառները կարող են լինել միանգամայն տարբեր: Օրինակ երբեմն զույգը մեկը մյուսին նայում է որպես սեփական իր: Իսկ մարդը ամենևին էլ իր չէ…

Սիրո կուլտուրայի զարգացումը, սիրո էության ճիշտ ըմբռնումը նշանակաի չափով մեղմացնում է խանդի դրսևորման վայրագ պորտկումները:  

Խանդը սիրո թշնամին է̉, թ̉ե քույրը:

Հրավիրում ենք բանավեճի ու ավելացնում, որ արդի հեռուստաէկրանը շատ է ներկայացնում խանդի տեսարաններ, երբեմն խախտում թույլատրության սահմանները, երբեմն էլ դառնում խանդի դրսևորման օրինակ: Իմ համագյուղացին (Եղիշե  Սահակյան) օգնեց ինձ խանդի շուրջը զրույցի հրավիրելու ընթերցողին: Խանդի դրսևորումներ այդ գրքում էլ կան, բայց կան նաև դրանց հաղթահարման լուրջ դեղատոմսեր: Այս գիրքը  միակը չէ: Ինչպես անմահ Թումանյանն է գրել «գրքերը ոչ հաց են ուզում, ոչ էլ ջուր»:Բոլորս գիտենք որ գրքերը օգնում են որ մաքրվի ու հանդարտվի մարդկային հոգին: ԴԵ ուրեմն եկեք′ հնարավորինս շատ օգտվենք այդ ամենահարուստ գանձարանից:

Վաղարշակ Ղորխմազյան